The Art Corner Tết Nguyên Tiêu – Sắc Tết riêng biệt phía trời Nam 

Theo quan niệm của ông cha ta từ xưa, Tết Nguyên Tiêu hay còn gọi là rằm tháng Giêng là ngày trăng tròn đầu tiên của năm mới. Đây được xem là ngày trọng đại và mang ý nghĩa rất lớn. Vào ngày rằm tháng Giêng rất nhiều gia đình thường lên chùa cúng dâng sao giải hạn với mong muốn giải trừ tai ách, cầu nguyện an lành,… Vậy ngày Tết Nguyên Tiêu có ý nghĩa như thế nào trong tín ngưỡng văn hóa của người Việt.

Nguồn gốc ngày Tết Nguyên Tiêu

Về cội nguồn của Tết Nguyên Tiêu, dân gian có nhiều giải thích. Như Tết Nguyên Tiêu, Tết Nguyên Đán cũng như nhiều ngày Tết khác của người Việt, theo T.S Đinh Đức Tiến, khoa Lịch sử, trường Đại Học Khoa học Xã hội và Nhân văn, đều có sự ảnh hưởng từ các tích truyện của Trung Quốc. Chỉ có điều, khi về đến Việt Nam, qua sự tiếp nhận văn hóa, các phong tục, ngày lễ này đều có sự thay đổi ít nhiều.

Một số nhà nghiên cứu văn hoá cho hay, có nhiều tài liệu và nhiều câu chuyện viết về nguồn gốc của Tết Nguyên Tiêu, hư có thực có. Giai thoại được truyền tai nhiều nhất liên quan đến một con thiên nga của thiên đình bay xuống hạ giới và bị một người thợ săn bắn chết. 

 Tết Nguyên Tiêu xuất phát từ nhiều giai thoại ngụ ngôn của người Trung Quốc

Ngọc Hoàng nghe tin nổi giận, sai một đội quân đến ngày rằm tháng Giêng xuống phóng hỏa để thiêu rụi mọi thứ ở trần gian. May thay trong số các quan ở thiên triều có một vị không đồng tình với Ngọc Hoàng, đã xuống hạ giới để bày cách cho con người thoát khỏi đại họa.

Theo lời của vị quan, đúng ngày này, nhà nào cũng treo đèn lồng màu đỏ nên Ngọc Hoàng cứ nghĩ lệnh phóng hỏa đã được thi hành. Nhờ đó, người trần gian thoát nạn. Từ đó, tại Trung Quốc cứ đến ngày này, nhà nhà đều treo đèn lồng như một cách trả ơn vị ân nhân thiên đình.

Hay còn có tích kể Tết Nguyên Tiêu được gọi là Tết Trạng Nguyên vì ngày rằm đầu tiên của năm, vua mời các Trạng Nguyên đến yến tiệc tại vườn thượng uyển, cùng xem hoa thưởng nguyệt. Do đó, Tết Nguyên Tiêu còn là dịp để mọi người ngồi lại với nhau ăn bánh trôi, ngắm trăng làm thơ, múa lân sư rồng,…

Theo chân người di cư vào Nam và tạo nên bản sắc riêng biệt 

Về sau, Tết Nguyên Tiêu được lưu truyền rộng rãi và ảnh hưởng đến Việt Nam. Tuy nhiên, cũng trong quá trình giao lưu tiếp biến văn hóa, nước ta đồng thời có sự du nhập của Phật giáo, ảnh hưởng đến nhiều phương diện truyền thống, trong đó có ngày Tết Nguyên Tiêu. Nhờ sự hỗn dung văn hóa này, Tết Nguyên Tiêu cũng có ít nhiều sự biến đổi.

Tại Việt Nam, theo quan niệm của người Việt thì “đầu xuôi đuôi lọt”. Thời khắc đầu tiên trong năm là rất quan trọng. Vì vậy, ngày mùng Một tháng Giêng là Tết Nguyên đán, ngày rằm tháng Giêng là Tết Nguyên Tiêu,…

 Ngày nay, Tết Nguyên Tiêu trở thành 1 nét văn hoá tiêu biểu của cộng đồng người Hoa Sài Gòn và khu vực Đồng bằng sông Cửu Long

Cùng với đó, Phật giáo trong hơn ngàn năm du nhập vào Việt Nam đã gắn kết các phong tục văn hóa của Việt. Rằm tháng Giêng không phải là một ngoại lệ, từ một ngày lễ hội xa lạ có nguồn gốc từ Trung Hoa đã biến đổi thành một ngày Tết mang bản sắc rất riêng của người dân Việt thấm nhuần Phật pháp.

Rằm tháng Giêng là 1 trong 4 ngày rằm lớn trong năm mà người Việt đặc biệt là Phật tử thường viếng chùa lễ Phật cầu gia đạo bình an, phong điều vũ thuận, quốc thái dân an.

Do rằm tháng Giêng trùng hợp với Tết Nguyên Tiêu trong dân gian, đồng thời ngày này là rằm đầu tiên của năm mới, thời điểm thích hợp nhất để cầu nguyện an lành cho cả năm, nên thu hút sự tham gia đông đảo của giới Phật tử và toàn thể dân chúng.

Thành ngữ “Lễ Phật quanh năm không bằng rằm tháng Giêng” đã nói lên tầm quan trọng của hội rằm tháng Giêng trong tâm thức người Việt. Đối với hầu hết các chùa Việt, trọng tâm của hội rằm tháng Giêng là lễ cầu quốc thái dân an, cầu nguyện an lành, khỏe mạnh, no đủ, thịnh vượng và phát triển cho bá tánh và đất nước. Vì thế, ngày càng đông người đến chùa, lễ Phật, cầu nguyện trong hội rằm tháng Giêng là một tín hiệu tốt, thể hiện rõ nét tinh thần “Đạo pháp và Dân tộc”.

Khi chùa chiền được tự do sinh hoạt tín ngưỡng tôn giáo, được sửa chữa trùng tu to đẹp, khang trang cùng với sự quan tâm khôi phục các lễ hội văn hóa truyền thống dân tộc của các cấp chính quyền và nhất là ý thức tìm về những giá trị sống của tổ tiên thông qua các lễ hội văn hóa của nhân dân được đánh thức, thì việc tham dự đông đảo các lễ hội như hội rằm tháng Giêng là điều bình thường.

Khá nhiều chùa chiền nhân dịp Tết Nguyên Tiêu đã lập đàn Dược Sư, tụng kinh Dược Sư trong suốt tháng Giêng (hoặc từ mùng 8 đến rằm tháng Giêng), khuyến khích Phật tử tham gia tụng niệm rồi phục nguyện hồi hướng công đức an lành cho Phật tử.