Environmental Movement “Chúng ta đang tạo ra một hành tinh nhựa"

Sài Gòn mấy hôm nay trời cứ đổ mưa chiều, lớn và kéo dài làm nước tràn lênh láng khắp nơi. Dù đã che chắn kín đáo nhưng về đến nhà, toàn thân vẫn ướt nhẹp. Tôi thì không lạ gì việc dầm mưa Sài Gòn, thời đại học còn hay tắm mưa nữa cơ. Nhưng bây giờ tinh thần “dân chơi” ấy còn đâu, bị ướt chút xíu lại cảm thấy hơi lo sợ và hoang mang. Chuyện là tháng trước, tôi đã giật mình khi đọc được bài viết trên National Geographic với nội dung: “Đã phát hiện thấy vi nhựa trong nước mưa". Ô nhiễm nhựa bây giờ không chỉ còn là vấn đề của biển cả, nó đã xuất hiện tràn lan trên mặt đất và cả bầu không khí chúng ta hít thở mỗi ngày. Thậm chí, thật ghê gớm, nó còn có trong cơ thể con người.

Sài Gòn mùa mưa, dù có che chắn kín đáo nhưng cũng không thể không bị ướt

***

Pyrenees, một vùng núi xa xôi hẻo lánh nằm ở miền nam nước Pháp, nơi đây được các phượt thủ rỉ tai nhau hằng năm không chỉ bởi vẻ đẹp hoang sơ, thiên nhiên trong lành, cảnh sắc yên bình mà còn là vùng có nhiều điểm tắm nước khoáng nóng và trượt tuyết lý tưởng vào mùa đông. Mọi người vẫn nghĩ những điều tốt đẹp nhất cho Pyrenees, cho đến khi điều gì đến rồi cũng phải đến: “Các nhà khoa học phát hiện một lượng lớn các hạt nhựa siêu nhỏ rơi từ không trung xuống trong nước mưa ở Pyrenees”. Bắt đầu từ đây, nhiều câu hỏi được đặt ra cho các nhà nghiên cứu khoa học và môi trường thế giới: “Phải chăng vấn đề ô nhiễm nhựa đã lan rộng ra khắp toàn cầu, con người liệu có còn lối thoát?”

Vùng núi Pyrenees, miền nam nước Pháp nơi phát hiện vi nhựa trong nước mưa.
(Nguồn ảnh: Myrabella)

“Thật khủng khiếp khi nghĩ đến lượng nhựa đang rơi xuống và ở lại vĩnh viễn ở vùng Pyrenees. Hạt vi nhựa nên được coi là một dạng ô nhiễm không khí mới”, Deonie Allen, một nhà nghiên cứu thuộc trường đại học Nông nghiệp và Công nghệ Cuộc sống tại Toulouse, Pháp bày tỏ. 

Sau đó, các nhà nghiên cứu bắt đầu tìm hiểu hướng gió để tra ra nguồn gốc của những hạt vi nhựa này. Trong vòng bán kính 100km chỉ có những hộ làm nông đơn lẻ, không có những khu công nghiệp lớn. Nhiều giả thuyết được đưa ra là hạt vi nhựa xuất hiện trong nước mưa bắt đầu từ hơi nước bốc hơi từ biển, kết thành mây, tạo mưa và theo gió đem tới vùng Pyrenees. 

Vậy vi nhựa là gì? Trước tiên, chúng ta cũng nên biết qua về khái niệm này.

Vi hạt nhựa là những hạt nhựa nhân tạo có kích thước nhỏ hơn 1mm. Một số có thể nhìn thấy dễ dàng mà không cần kính lúp hoặc kính hiển vi, nhưng cũng có các vi nhựa có kích thước nhỏ hơn 25 micron, bằng một nửa đường kính trung bình của tóc người, khó có thể nhìn thấy bằng mắt thường. Các hạt vi nhựa phổ biến nhất được tìm thấy là polystyrene và polyethylen được sử dụng rộng rãi trong bao bì và túi nhựa dùng một lần. 

Hạt vi nhựa được tạo ra từ ngành công nghiệp sản xuất mỹ phẩm tẩy da chết, kem đánh răng, trong nghiên cứu y sinh và khoa học sức khỏe. Một con đường khác hình thành những hạt vi nhựa bé li ti có thể kể đến là từ khối lượng rác thải nhựa (chai, lọ, bao bì) khổng lồ trôi dạt trên mặt biển, tiếp xúc liên tục với ánh nắng mặt trời, bị phân rã dưới tia cực tím nên nứt ra và phân tách thành các hạt nhỏ hơn theo thời gian. Một nghiên cứu ước tính đang có khoảng 15 đến 51 nghìn tỷ vi hạt nhựa nổi trên bề mặt đại dương.

Vi hạt nhựa được ghi nhận xuất hiện dày đặc ở biển Địa Trung Hải

Những nơi trên thế giới được phát hiện đã có sự “chiếm lĩnh” của vi nhựa

Các nghiên cứu mới đã cho thấy có ô nhiễm vi nhựa ở hồ và sông ở Anh, trong nước ngầm ở Mỹ, các con sông ở Cộng hòa Séc, Biển Bắc và Biển Barents. Đặc biệt, xuất hiện với nồng độ cao ở khu vực dọc sông Dương Tử, đất nông nghiệp ở Thượng Hải và bờ biển Địa Trung Hải, Tây Ban Nha.

Những hạt vi nhựa được tìm thấy dọc sông Dương Tử, Trung Quốc

Ô nhiễm vi nhựa xuất hiện trong nước ngầm của Illinois, Hoa Kỳ được xác định là có kích thước nhỏ hơn 5mm, ở mức 15 hạt trên một lít nước. Đáng buồn thay, loại nước ngầm này đang cung cấp khoảng 1/4 lượng nước uống trên thế giới.

Các vi nhựa lẫn trong cát được tìm thấy ở các sông, hồ nước Anh

Ô nhiễm hạt vi nhựa có ở tất cả 10 hồ, sông ở Anh. Có hơn 1.000 mảnh nhựa nhỏ trên mỗi lít nước ở sông Thame ở Manchester. Ngay cả ở những nơi xa xôi như thác nước Dochart và Loch Lomond ở Scotland cũng chứa 2 hoặc 3 mảnh nhựa trên một lít nước.

Tác hại “ẩn mình" của vi nhựa

Cá, chim và nhiều loài thủy sinh khác vô tình ăn phải những hạt vi nhựa khi chúng săn mồi. Với đặc tính không tan và khó phân hủy nên hàng nghìn những phân tử vi nhựa bị tích lại trong cơ thể thực vật, động vật ngày một càng nhiều thêm. Sau đó, những sinh vật này lại được chế biến thành những món ngon hấp dẫn trên bàn ăn trong các nhà hàng và resort, và theo đúng lộ trình, con người là "bến đỗ" cuối cùng của vi nhựa. Chúng ta đang phải nhận lại những gì mà chúng ta đã tạo ra cho tự nhiên. 

Cá, chim và nhiều loài thủy sinh khác đang đánh vật mình với khối lượng rác thải nhựa đổ xuống
đại dương mỗi năm

Việc con người tự dung nạp lại hạt vi nhựa mà họ thải ra môi trường vào cơ thể qua thức ăn, nước uống và cả không khí đã được chứng minh, nhưng những ảnh hưởng tiềm ẩn đối với sức khỏe con người vẫn “đang được nghiên cứu và chưa có khẳng định rõ ràng”. 

Tuy nhiên, gần đây, Đại học Quốc gia Singapore đã phát hiện ra rằng hạt vi nhựa có thể chứa những vi khuẩn gây hại, có hơn 400 loại vi khuẩn trên 275 mảnh hạt vi nhựa được thu thập từ các bãi biển địa phương. Chúng bao gồm các côn trùng gây ra bệnh viêm dạ dày ruột và nhiễm trùng vết thương ở người. 

Các hạt vi nhựa được sử dụng trong ngành công nghiệp mỹ phẩm

“Các sợi nhựa đã được tìm thấy trong mô phổi của con người, và theo các nhà nghiên cứu, chúng là tác nhân lớn gây ung thư phổi” - Deonie Allen nhấn mạnh.

Những hạt vi nhựa có kích thước nhỏ hơn 25 micron có thể đi vào cơ thể qua đường hô hấp, trong khi những hạt có kích thước nhỏ hơn 5 micron có thể lưu lại ở mô phổi của con người. 

Điều đáng lo sợ ở đây là những tác hại của những hạt nhựa nhỏ li ti này “vẫn còn đang là một ẩn số”.  “Cho đến ngày chúng ta phát hiện nó là một vấn đề, đó sẽ là một vấn đề rất lớn. Sẽ không có một sinh vật nào trên Trái đất có thể miễn dịch được”, Steve Allen thuộc Viện nghiên cứu EcoLab gần Toulouse và đi đầu trong nghiên cứu ở Pyrenees cho biết. 

Hành động của chúng ta, không bây giờ thì là bao giờ!

Rác thải nhựa bây giờ là một trong những “đặc sản” không thể thiếu của các bãi biển du lịch

Nói không với nước đóng chai, túi nhựa và ống hút nhựa là điều đơn giản mà hiện tại chúng ta có thể làm để hạn chế lượng rác thải nhựa, hay chung tay bảo vệ môi trường bằng các hành động dọn rác làm sạch bờ biển hoặc tuyên truyền ý thức bảo vệ môi trường cho cộng đồng. 

Hãy là những chú ếch thông minh, đừng ngồi yên đó chờ đợi cho đến khi bị luộc chín trong nồi nước mà vẫn không hay biết gì. Chúng ta đã hoàn toàn bị động trong việc hấp thu vi nhựa vào cơ thể, nhưng chúng ta có thể chủ động giảm lượng vị nhựa xuất hiện trên mặt đất, nước biển, bầu trời và không cho chúng sinh sôi thêm nữa, từ đó, giảm mật độ vi nhựa xung quanh chúng ta. Câu chuyện con gà và quả trứng ở đây đã rõ ràng hơn bao giờ hết, chuỗi hành động phải bắt đầu từ chính chúng ta.