Architecture Kiến trúc và giác quan trong đối thoại không gian

Trong lĩnh vực kiến trúc, mối quan hệ giữa không gian và giác quan là yếu tố then chốt định hình trải nghiệm sống của con người. Kiến trúc không dừng lại ở việc tổ chức không gian hay tạo nên những hình khối ấn tượng. Mỗi công trình đều có sức mạnh khơi gợi cảm xúc qua sự tác động lên các giác quan. Đó là ánh sáng len lỏi qua từng khung cửa, âm thanh vang vọng trong các hành lang rộng lớn, hay cảm giác mát lạnh khi chạm vào bức tường bê tông thô mộc. Từ những nghiên cứu về không gian, vật liệu đến việc áp dụng ánh sáng và âm thanh, sự kết nối giữa kiến trúc và giác quan đóng vai trò quan trọng trong việc tạo dựng những không gian sống đích thực, đáp ứng các nhu cầu tinh tế của con người.

Thị giác: Khám phá không gian qua hình dáng và ánh sáng

Thị giác là giác quan đầu tiên tiếp nhận thông tin khi chúng ta bước vào một không gian. Mỗi chi tiết kiến trúc, từ bố cục không gian, màu sắc cho đến chất liệu của các bề mặt, đều tác động mạnh mẽ đến cách chúng ta cảm nhận môi trường xung quanh. Thị giác giúp chúng ta nhận diện và phân biệt không gian, đồng thời còn điều khiển cả cảm xúc và trạng thái tâm lý của người sử dụng.

Ánh sáng là yếu tố chủ yếu chi phối thị giác trong kiến trúc. Ánh sáng tự nhiên hay nhân tạo không chỉ giúp tạo ra sự phân chia không gian mà còn tạo ra cảm giác về thời gian, chiều sâu và quy mô. Một không gian với ánh sáng nhẹ nhàng, mềm mại có thể làm cho người dùng cảm thấy thư giãn và bình yên, trong khi ánh sáng mạnh mẽ và sắc nét có thể tạo ra sự tập trung và năng động.

Một ví dụ điển hình là trong Tòa nhà Musée Soulages ở Rodez, Pháp, thiết kế của Rodolphe Marien tận dụng ánh sáng tự nhiên để tạo ra những chuyển động ánh sáng kỳ ảo trên các bức tường và bề mặt. Những khe sáng hẹp xuyên qua tường bê tông thô, kết hợp với các bề mặt gỗ và đá, tạo ra một không gian tinh tế và có chiều sâu, mời gọi người tham quan đi sâu vào sự tương tác giữa vật liệu và ánh sáng. Không gian trở nên thay đổi theo thời gian trong ngày, với ánh sáng mềm mại vào buổi sáng và ánh sáng cứng cáp vào chiều tối, gợi mở sự chuyển động liên tục của cảm giác.

Ánh sáng cũng có thể tạo ra sự phân biệt rõ ràng giữa các không gian, giúp hướng dẫn người sử dụng di chuyển qua các không gian với những trải nghiệm khác biệt, từ không gian mở sáng sủa đến không gian tối và riêng tư hơn.

Thính giác: Âm thanh tạo dựng không gian

Trong khi thị giác giúp chúng ta nhận diện hình dáng và không gian, thính giác lại tạo nên một chiều kích khác của không gian kiến trúc. Âm thanh không đơn thuần là yếu tố ngoại lai, mà thực sự tạo ra một sự tương tác mạnh mẽ với người sử dụng không gian.

KTS phải chú ý đến cách mà âm thanh di chuyển trong không gian để tạo ra hiệu quả âm học mong muốn. Âm thanh có thể truyền tải cảm giác của không gian: từ sự yên tĩnh trong một thư viện đến sự huyên náo của một quảng trường công cộng. Các yếu tố như hình dáng của không gian, vật liệu cách âm hay hệ thống âm thanh đều tác động đến trải nghiệm của thính giác.

Một ví dụ nổi bật là Nhà hát Opera Sydney. Âm thanh của mỗi buổi biểu diễn được tinh chỉnh để phù hợp với không gian. Các bề mặt uốn cong và kết cấu của mái nhà được thiết kế để phản chiếu và khuếch tán âm thanh, đảm bảo rằng mỗi ghế trong nhà hát đều có một trải nghiệm âm thanh tuyệt vời, tạo ra sự kết nối giữa người xem và tác phẩm biểu diễn.

Âm thanh trong không gian còn giúp định hình các cảm giác khác như sự riêng tư, sự thoải mái hay sự sinh động. Một không gian công cộng như quảng trường hay các hành lang rộng rãi có thể truyền tải âm thanh của cuộc sống, làm cho người sử dụng cảm thấy sống động và kết nối với cộng đồng. Ngược lại, một căn phòng nhỏ với các vật liệu hút âm như thảm và rèm sẽ tạo ra cảm giác yên tĩnh và riêng tư, thúc đẩy sự tập trung.

Xúc giác: Cảm nhận không gian qua chất liệu

Chạm vào một bề mặt, cảm nhận độ mềm mại của vải, độ lạnh của đá hay sự thô ráp của gỗ là một trải nghiệm xúc giác không thể thiếu trong thiết kế kiến trúc. Xúc giác giúp tạo ra sự gắn kết giữa con người và không gian, giúp chúng ta cảm nhận được tính chất vật lý của các bề mặt trong môi trường xung quanh.

Chất liệu trong kiến trúc tác động trực tiếp đến cảm giác của chúng ta khi tiếp xúc. Các bề mặt gỗ, đá, bê tông, vải hay kim loại không chỉ có ảnh hưởng đến mắt mà còn đến tay, cơ thể chúng ta khi tiếp xúc. Mỗi loại vật liệu có những đặc tính riêng: gỗ mang lại sự ấm áp và gần gũi, trong khi đá lại tạo ra cảm giác vững chãi và bền bỉ. Những vật liệu này khi kết hợp với nhau tạo ra một không gian hài hòa về cả thị giác lẫn xúc giác.

Một ví dụ đáng chú ý là trong thiết kế của Bảo tàng Mỹ thuật Moderna (MoMA) ở New York, các bề mặt gỗ mịn và bê tông thô được sử dụng để tạo ra sự tương phản, giúp người tham quan không chỉ ngắm nhìn mà còn muốn chạm vào, cảm nhận chất liệu của chúng. Chất liệu là một phần không thể thiếu trong việc xây dựng một không gian sống động và gần gũi, không chỉ thông qua cái nhìn mà còn qua các cảm giác cơ thể khi tương tác với không gian đó.

Kiến trúc trong thế kỷ 21 là sự nhạy bén trong việc tạo ra một môi trường thúc đẩy các giác quan, mang lại sự hài hòa giữa con người và không gian. Đây chính là bước tiến mới của một ngành kiến trúc ngày càng chú trọng vào chất lượng trải nghiệm sống hơn là chỉ đáp ứng nhu cầu vật lý thuần túy.

>>Xem thêm: Khám phá sức mạnh của ánh sáng tự nhiên trong kiến trúc hiện đại