UuDam Trần Nguyễn: Nghệ thuật lật mở những lớp ý nghĩa chôn vùi

UuDam Trần Nguyễn (sinh năm 1977, Việt Nam) lớn lên tại Kon Tum trong một gia đình nghệ thuật, nơi những giá trị sáng tạo được hun đúc từ thuở nhỏ. Dù đã sống gần hai thập kỷ tại Hoa Kỳ, nơi anh theo học và trở thành một nhà điêu khắc tượng hình xuất sắc tại UCLA và Trường Nghệ thuật Thị giác ở New York, Việt Nam vẫn luôn là nguồn cảm hứng cốt lõi trong sự nghiệp nghệ thuật của nghệ sĩ này.

Bằng cách kết hợp nhiều loại hình phương tiện như video, âm thanh, văn bản cài đặt, cùng những can thiệp nghệ thuật táo bạo, UuDam mở rộng các biên giới sáng tạo để khắc họa những vấn đề xã hội sâu sắc. Các tác phẩm quy mô lớn của anh, thường xuyên mang tính chất triết lý được thể hiện qua lăng kính hài hước, không chỉ phản ánh tình trạng suy thoái môi trường tại Việt Nam mà còn đặt ra những suy tư về bức tranh địa chính trị toàn cầu, cả trong quá khứ lẫn tương lai.

Những tác phẩm nghệ thuật đầy ấn tượng của UuDam Trần Nguyễn bao gồm ECO-ĐI, License 2 Draw, TIME BOOMERANG, Shadow Puller cùng nhiều dự án độc đáo khác đã ghi dấu ấn mạnh mẽ trên cả phạm vi trong nước và quốc tế. Đặc biệt, sắp tới, một số sáng tạo tiêu biểu của anh sẽ được giới thiệu tại triển lãm Untitled Art Miami Beach, do Vin Gallery tổ chức, hứa hẹn mang đến những góc nhìn mới lạ và sâu sắc về nghệ thuật đương đại Việt Nam với bối cảnh nghệ thuật toàn cầu.

Tác phẩm của anh không phải là câu trả lời, mà là những câu hỏi vang vọng, mời gọi người xem đối diện với sự phức tạp của thế giới và chính bản thân mình. Từ những đường nét nhựa công nghiệp vô tri trở thành biểu tượng cho những mâu thuẫn nội tại, đến các khung cảnh tưởng chừng bình dị nhưng ẩn chứa chiều sâu triết lý, anh biến những vật liệu quen thuộc thành biểu tượng cho những mâu thuẫn nội tại, những ranh giới nhòe mờ giữa tự nhiên và nhân tạo, giữa cái vĩnh cửu và cái tạm thời. Đó không chỉ là nghệ thuật, mà là cuộc đối thoại không hồi kết giữa thực tại và tưởng tượng, giữa con người và chính bản ngã của họ.

Tác phẩm Điêu khắc IGWT (IGWT sculpture)

Giữa thế giới tràn ngập biểu tượng và tín ngưỡng, UuDam Trần Nguyễn đã tạo nên một tác phẩm điêu khắc mang tên IGWT (In "God" We Trust). Trong góc nhỏ của một cửa hàng nhà thờ, một Chúa Jesus bị giam trong lớp kén nhựa đã khai sinh ra một câu hỏi. Không phải về đức tin. Không phải về tôn giáo. Mà là về chính bản chất của sự thật trong thời đại của những lớp vỏ bọc. Khi nghệ sĩ đưa hình tượng thiêng liêng ấy vào khuôn đồng, có phải ngài đang đúc lại chính câu hỏi của thời đại? Đâu là ranh giới giữa thần thánh và hàng hóa, giữa niềm tin và nghi ngờ, giữa thực tại trần trụi và những lớp vỏ bọc văn minh? Tác phẩm đứng đó, như một dấu hỏi bằng đồng, phản chiếu ánh sáng theo cách mà chỉ kim loại mới làm được, lạnh lùng, sắc nét và đầy những góc cạnh của sự thật.

Bằng cách đúc lại toàn bộ tượng Chúa và lớp nhựa bao quanh bằng đồng, UuDam đã khéo léo biến đổi tác phẩm trở thành một lời tuyên ngôn về sự mơ hồ: Liệu bức tượng còn là biểu tượng Kitô giáo, hay đã trở thành một hiện vật trần tục mang ý nghĩa mới? Đặt trên thánh giá đồng, hình tượng này gợi lên vô số câu hỏi. Lớp nhựa che giấu điều gì? Một đức tin thiêng liêng hay một thực tại đáng sợ hơn? 

Tác phẩm đại diện cho sự che giấu, biến đổi, và sự không chắc chắn. Khi đối diện với tác phẩm, người xem buộc phải tự hỏi: “Tôi đang tôn thờ ai? Tôi tin vào điều gì? Điều gì ẩn giấu dưới lớp vỏ bọc này?” Đây là một cuộc đối thoại không dễ trả lời, một lời nhắc nhở rằng niềm tin, dù là tôn giáo, văn hóa hay cá nhân, luôn chứa đựng những tầng lớp phức tạp và đôi khi, cả sự mù quáng.diễn ngôn về niềm tin mù quáng, về cách chúng ta tôn thờ những giá trị không rõ ràng, đồng thời nhấn mạnh sự mâu thuẫn trong việc tiêu thụ biểu tượng tôn giáo như hàng hóa.

Những khuôn mặt hét (The Yelling Face Diary)

Nhưng không dừng lại ở những suy tư thần học, hành trình sáng tạo của UuDam còn mở ra một cuốn nhật ký bằng hình ảnh đầy hỗn loạn và nỗi niềm cá nhân. 

Tám trăm khuôn mặt. Tám trăm ngày. Tám trăm tiếng hét câm lặng xuyên qua màn nhựa. Mỗi buổi sáng, như một nghi lễ không thể bỏ qua, nghệ sĩ bước từ giấc ngủ vào thực tại của đại dịch. Những khuôn mặt được sinh ra, không phải từ đau đớn, mà từ sự quan sát. Không phải từ tuyệt vọng, mà từ ý thức về một thế giới đang nghẹt thở. Có những khuôn mặt mang tên "Tới Đâu Sướng Tới Đó" - một cách nói đùa chua chát với số phận. Có những khuôn mặt được đặt tên "Jesus fucking Christ" - một lời cầu nguyện thô thiển của thời đại mới.

Yelling Faces - Đợi Chờ (Waiting) - 2019

Yelling Faces - Great Love Making - 2021

Yelling Faces - Đầu Đất (Soil Head) - 2021

Yelling Faces - Mistakes Are Real Creations - 2021

Yelling Faces - The Vacinnated - 2021

Những khuôn mặt đỏ rực với miệng há to gào thét đã trở thành nhật ký trực quan ghi lại cảm xúc, sự kiện và ký ức trong hai năm biến động đó. Hơn 800 bức vẽ chứa đựng những dòng chữ ngắn ngủi - tên một người bạn, một sự kiện thời sự, hoặc đơn giản là một ngày tháng, tạo nên một bản giao hưởng hỗn độn của cảm xúc cá nhân và nỗi đau tập thể.

Rồi những khuôn mặt ấy tụ họp trên những viên gạch, như đám đông biểu tình. Chúng bị bọc trong lớp màng co, lớp này chồng lên lớp khác, như chính những tầng lớp của sự im lặng bắt buộc mà xã hội đã khoác lên người dân. Mỗi viên gạch trở thành một khối đông cứng của tiếng nói, của phản kháng, của những điều không thể nói ra trong những ngày tháng mà ngay cả việc thở cũng trở nên khó khăn.

Video Art Đuôi Rắn (Serpents' Tails)

Vượt khỏi những giới hạn của chất liệu và không gian, UuDam lại đưa người xem bước vào một vũ điệu khác – vũ điệu của những con rắn khói trong tác phẩm video “Đuôi Rắn.” Trong bầu không khí ngột ngạt của thành phố, những con rắn khói bỗng mọc cánh. Được tạo nên từ khói xe máy và những ống dẫn hình rắn làm bằng túi nhựa, tác phẩm biến dòng xe máy hỗn loạn tại TP.HCM thành một vũ điệu đầy mâu thuẫn. Những "con rắn" này vừa mang vẻ đẹp mê hoặc, vừa là biểu tượng của sự hủy diệt do con người gây ra. Ô nhiễm, trong thoáng chốc, đã khoác lên mình chiếc áo của cái đẹp, như một lời mỉa mai tinh tế về cái giá của phát triển.

Video kết thúc với hình ảnh lấy cảm hứng từ Tháp Babel trong Kinh Thánh, những xung đột giữa quá khứ, hiện tại và tương lai được thể hiện qua vũ điệu của những con rắn. Từ thần thoại Hindu đến bi kịch của Laocoon, Đuôi Rắn vẽ nên một câu chuyện cảnh báo đầy mạnh mẽ về mối quan hệ phức tạp giữa con người và thiên nhiên. Nó khiến người xem suy ngẫm: liệu chúng ta có đang "nhảy múa" cùng những vấn đề mà chính mình tạo ra?

Tuyên ngôn Nghệ sĩ: Điệu Vũ của Những Kỵ Sĩ Máy Móc (WALTZ of The MACHINE EQUESTRIANS)

Từ một nền kinh tế nông nghiệp, Việt Nam chuyển mình thành một trung tâm công nghiệp. Nơi mà xưa kia những cây dừa nước ru gió và những mái tranh kể chuyện đời, giờ đây là sân khấu của một vũ kịch đương đại. Hai mươi tám hiệp sĩ thời mới, không phải trên lưng ngựa sắt của Thánh Gióng, mà trên những cỗ máy hai bánh, đang viết lại truyền thuyết của thời đại. Họ không chiến đấu với giặc ngoại xâm bằng gậy sắt, mà đối mặt với những kẻ thù vô hình bằng áo mưa nhựa và kiến thức số.

Thủ Thiêm như một trang giấy trắng khổng lồ, để họ vẽ nên những đường cong của sự chuyển động. Những chiếc xe máy không còn là phương tiện di chuyển, mà là cọ vẽ. Không gian không còn là không gian, mà là bức tranh. Và những con người không còn là người đi đường, mà là nghệ sĩ múa - trong một điệu vũ của kim loại và nhiên liệu, của tốc độ và mơ mộng.

Từ một góc nhìn nào đó, có thể thấy cả thành phố đang nhảy múa. Những tòa nhà cao tầng như những điểm dừng trong bản nhạc urban, những dòng xe cuộn chảy như những nốt nhạc sống động, và khói xả xe như những dải băng của vũ công. Đây không còn là câu chuyện về một cậu bé ba tuổi mới biết nói nữa, mà là về cả một dân tộc đang học cách nói ngôn ngữ mới của thời đại.

Và trong cuộc chuyển động không ngừng ấy, nghệ thuật đứng đó, như một người quan sát, một người ghi chép, và đôi khi, như một lời tiên tri. Từ tượng Chúa bọc nhựa đến những con rắn khói, từ những khuôn mặt hét câm lặng đến vũ điệu của những hiệp sĩ đường phố - tất cả đều là những mảnh ghép của một bức tranh lớn hơn: chân dung của một đất nước đang tự định nghĩa lại mình trong thế giới đương đại.

Có lẽ đâu đó, Thánh Gióng đang mỉm cười. Ngài biết rằng con đường để trở thành người lớn của một dân tộc không bao giờ là con đường thẳng. Nó uốn lượn như những con rắn khói, phức tạp như những lớp màng nhựa chồng chéo, và đầy những câu hỏi như ánh mắt của tượng Chúa trong lớp kén đồng của mình. Nhưng điều quan trọng không phải là đích đến, mà là vũ điệu của chính cuộc hành trình.

>>Xem thêm: 10 tác phẩm nổi bật của nghệ sĩ trẻ tại Hội chợ Nghệ thuật Đương đại Thượng Hải ART021 2024