Reminiscence & Heritage Nhà vườn Huế - Di sản sống giữa lòng cố đô

Huế không chỉ nổi tiếng bởi những lăng tẩm cổ kính, dòng sông Hương thơ mộng hay nhã nhạc cung đình sâu lắng, mà còn được biết đến với những khu nhà vườn đặc trưng – nơi lưu giữ tinh hoa kiến trúc và lối sống thanh tao của người dân vùng đất này.

Nhà vườn Huế hình thành từ thế kỷ 17, khi vùng Phú Xuân – Kim Long trở thành thủ phủ của chúa Nguyễn. Trong bối cảnh ấy, tầng lớp quý tộc và quan lại bắt đầu xây dựng những phủ đệ có vườn rộng để sinh sống và thưởng ngoạn. Đến thời triều Nguyễn (1802–1945), khi Huế trở thành kinh đô, mô hình nhà vườn không chỉ phổ biến mà còn phát triển mạnh, sau đó trở thành biểu tượng vang bóng một thời.

Ảnh hưởng sâu đậm của triết lý phương Đông

Nhà vườn Huế chịu ảnh hưởng sâu sắc từ Nho giáo và phong thủy, các khu nhà vườn được quy hoạch bài bản theo nguyên lý âm – dương, hướng – khí.  Bên cạnh đó, việc chăm sóc vườn cảnh qua nhiều thế hệ còn thể hiện sự bền bỉ và tâm huyết trong gìn giữ nếp nhà và giá trị văn hóa dòng tộc.

Trải qua bao biến thiên, đến nay nhà vườn Huế vẫn là một phần không thể thiếu trong bản sắc cố đô. Theo thống kê, thành phố hiện có hơn 1.000 nhà vườn, trong đó khoảng 706 là nhà rường và gần 200 nhà cổ thuộc diện quý hiếm. Các khu vực như Kim Long, Vĩ Dạ, Gia Hội hay Nguyệt Biểu vẫn lưu giữ khá nguyên vẹn mô hình này. Đặc biệt, nhiều nhà vườn hiện nay đã được mở cửa đón khách, góp phần phát triển du lịch văn hóa và nâng tầm giá trị kiến trúc Huế.

Kiến trúc nhà vườn Huế – Mạch sống phong thủy giữa vườn xanh

Một nhà vườn Huế điển hình được bố trí theo nguyên tắc phong thủy, từ ngoài vào trong gồm: cổng, lối đi, bình phong, hòn non bộ, bể cạn và ngôi nhà chính. Cổng thường xây bằng gạch, mái ngói thấp, hai bên là hàng cây xanh dẫn lối. Lối đi ở nhà vườn không thẳng mà uốn nhẹ và bị chắn bởi một bức bình phong. Vừa để chắn gió xấu, vừa tạo sự kín đáo theo quan niệm “minh đường tụ khí”. 

Bao quanh nhà là khu vườn rộng trồng nhiều cây ăn trái, hoa kiểng và bonsai. Mỗi loại cây được chọn lựa kỹ lưỡng để đảm bảo phong thủy và tính thẩm mỹ. Hai bên sân đặt chậu cây tượng trưng cho Tả Thanh Long – Hữu Bạch Hổ, thể hiện sự bảo vệ và cân bằng âm dương. 

Ngôi nhà chính trong khu vườn thường là nhà rường gỗ, được làm từ các loại gỗ quý như lim, mít, kiền kiền... Kiến trúc nhà rường đặc trưng bởi hệ khung gỗ lắp mộng không dùng đinh, mái ngói liệt, màu gỗ nâu trầm cổ kính. Ở một số phủ đệ lớn, nhà rường còn được kết hợp thêm mái trùng thiềm điệp ốc, nhằm mô phỏng kiến trúc cung đình. 

Những nhà vườn Huế tiêu biểu 

An Hiên – Dáng vẻ vương giả giữa thiên nhiên

Được mệnh danh là nhà vườn đẹp nhất xứ Huế, An Hiên nằm bên bờ sông Hương thơ mộng, từng là phủ riêng của công chúa thứ 18 vua Dục Đức. Qua nhiều đời chủ, nơi đây vẫn giữ nguyên nét kiến trúc truyền thống: nhà rường 3 gian 2 chái bằng gỗ quý, chạm trổ tinh xảo, bao quanh bởi khu vườn hơn 4.600 m² xanh mát. Vườn trồng đủ loại cây trái từ ba miền, có ao sen, ao cá, lối đi rợp bóng mít và nhãn cổ thụ. An Hiên vừa mang vẻ uy nghiêm của phủ đệ hoàng tộc, vừa dung dị như một chốn thôn dã, là nơi lý tưởng để cảm nhận vẻ đẹp “sống chậm” đặc trưng của Huế.

Lạc Tịnh Viên – Ốc đảo cổ kính giữa lòng phố

Ẩn mình trên đường Phan Đình Phùng, Lạc Tịnh Viên từng là nơi ở của ông hoàng Nguyễn Phước Hồng Khẳng – con trưởng Tuy Lý Vương. Quần thể gồm ba nhà rường lớn, quy hoạch theo thế “tam hợp viên”, bao quanh bởi vườn cây, hồ nước, hòn non bộ và bức bình phong rêu phong. Không gian nơi đây mang dáng dấp của một phủ đệ quý tộc xưa, vừa cổ kính, tĩnh tại, vừa gần gũi thiên nhiên. Nội thất bên trong vẫn lưu giữ nhiều cổ vật và thư phòng, gợi lại hình ảnh tao nhã của giới nho sĩ phong kiến cuối thế kỷ 19.

Phủ Ngọc Sơn – Giao thoa cung đình và thời đại

Nằm trên đường Nguyễn Chí Thanh, phủ thờ công chúa Ngọc Sơn – con gái vua Đồng Khánh  là một trong những nhà vườn đặc biệt cuối triều Nguyễn. Dù xây dựng vào đầu thế kỷ 20, công trình vẫn mang đậm kiến trúc nhà rường Huế với khung gỗ truyền thống, kết hợp chi tiết chịu ảnh hưởng phương Tây. Điểm nhấn là phần tiền đường có mái “trùng thiềm điệp ốc” mô phỏng cung điện, thể hiện vị thế hoàng tộc. Vườn cây quanh nhà xanh mát quanh năm, là nơi sinh hoạt, thờ cúng và tưởng niệm công chúa mất sớm. Đây là không gian độc đáo, kết hợp hài hòa giữa cổ điển và giao thời.

>>Xem thêm: Theo dấu những làng lụa âm thầm giữ hồn tơ