Tranh Đông Hồ - Dấu ấn mộc mạc trong Tết xưa

Trong dòng chảy của văn hóa dân tộc, tranh dân gian Đông Hồ từ lâu đã thẩm thấu vào tâm thức người Việt như một dấu ấn bình dị ngày xuân. Giống một quyển biên niên ký sống, dòng tranh này phản ánh khát vọng no đủ, an vui của con người, kết nối những giá trị truyền thống, đưa cái đẹp của làng quê đến mọi nẻo đường đất nước.

Dòng tranh của dân gian

Ra đời từ thế kỷ XVII tại làng Đông Hồ, Bắc Ninh, tranh dân gian Đông Hồ gắn liền với đời sống của người dân lao động. Dòng tranh này được in từ các ván gỗ khắc tay trên nền giấy dó quét điệp, mỗi bức tranh là một sản phẩm thủ công tỉ mỉ. Tranh được sáng tác bởi người nông dân, được mua và trưng bày cũng bởi người nông dân. Bởi lẽ đó, tranh dễ dàng được phổ biến rộng rãi, dần trở thành tranh “dân gian”. 

Những ngày cuối năm Tết Nguyên đán xưa, các phiên chợ quê náo nhiệt không chỉ là nơi mua bán mà còn là dịp để các gia đình tụ họp, chọn lựa những món đồ trang trí cho năm mới. Chợ Tết Đông Hồ, nơi các nghệ nhân bày bán những bức tranh dân gian được in trên giấy điệp, là điểm đến quen thuộc của nhiều người. Người làng Đông Hồ xưa còn có câu ca dao: 

“Dù ai buôn bán trăm nghề

Nhớ đến tháng Chạp thì về buôn tranh”

Một nét đặc sắc nổi bật của tranh dân gian Đông Hồ là cách thể hiện không gian mang đậm tính ước lệ. Các nhân vật trong tranh, với cấu trúc và tỷ lệ không tuân theo chuẩn mực giải phẫu thông thường, được tái hiện theo lối cách điệu độc đáo. Rời bỏ những ràng buộc bởi sự chính xác hình học, các nghệ nhân chú trọng thể hiện cái “thần” bằng cảm nhận và quan niệm riêng của mình về đời sống.

Tranh phản ánh các khía cạnh đời sống bình dị, từ công việc đồng áng, chăn nuôi đến các phong tục, tập quán của làng quê Việt Nam. Mỗi bức tranh mang trong mình triết lý sống về nhân, nghĩa, lễ, trí, tín và sự gắn kết cộng đồng. Tính biểu tượng và giá trị tinh thần của tranh Đông Hồ đã khiến nó như một lời cầu chúc cho năm mới an khang, thịnh vượng.

Những bức tranh được treo dịp Tết

Bức “Vinh hoa - Phú quý”, với hình ảnh đứa trẻ ôm gà, là biểu tượng của thịnh vượng, cuộc sống đầy đủ trong năm mới. Hay bức “Tiến tài - Tiến lộc”, khắc họa hình ảnh hai vị thần tài và thần lộc, là lời chúc dành cho các gia đình kinh doanh phát đạt, sung túc. Những bức tranh này thường được treo ở vị trí trang trọng trong nhà, nơi ánh mắt mọi người dễ dàng bắt gặp, như để nhắc nhở về những mục tiêu, kỳ vọng tốt đẹp trong cuộc sống.

Vinh hoa - Phú quý

Những bức tranh như “Đàn gà mẹ con” hay “Đàn lợn âm dương” gợi lên trong tâm trí người xem về tình cảm gia đình, sự gắn bó và đoàn kết trong cộng đồng. Với người dân lao động, những hình ảnh giản dị này vừa phản ánh đời sống thường nhật, vừa là cách để truyền dạy con cháu về giá trị của lao động và sự hòa thuận trong gia đình.

Không gian Tết của người Việt xưa luôn gắn liền với yếu tố tâm linh và những mong cầu về sự hài hòa âm dương. Bức “Rước rồng” tượng trưng cho sự uy nghiêm, mang lại cảm giác bình an và bảo hộ cho gia đình trong năm mới. Hay bức “Múa lân”, thường xuất hiện trong không khí rộn ràng của lễ hội đầu xuân, như một lời chúc phúc về sự thịnh vượng và hạnh phúc.

Rước rồng

Bức “Vinh quy bái tổ”, tái hiện hình ảnh người học trò đỗ đạt trở về quê hương, là biểu tượng của sự hiếu học và lòng biết ơn với cội nguồn. Trong không gian Tết xưa, bức tranh này không chỉ được treo ở nhà những gia đình có người làm quan mà còn hiện diện ở nhiều nơi khác như lời khuyến khích tinh thần học tập và trân trọng tri thức.

Làm sống lại tranh xưa

Sự ứng dụng linh hoạt và sáng tạo của người trẻ trong các thiết kế hiện đại giúp tranh Đông Hồ có thêm một đời sống mới. Ngày nay, các yếu tố từ tranh Đông Hồ được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau:

• Thời trang: Các họa tiết từ tranh Đông Hồ như hình ảnh “Gà đàn” hay “Đám cưới chuột” đã được đưa vào thiết kế áo dài, váy, và các phụ kiện thời trang hiện đại.
• Nội thất: Tranh Đông Hồ trở thành điểm nhấn trong các không gian sống, từ tranh treo tường đến họa tiết trên gối, rèm hay các món đồ gốm sứ.
• Ấn phẩm: Các sản phẩm như lịch Tết, bao lì xì, và thậm chí logo thương hiệu cũng khai thác những nét đặc trưng của tranh Đông Hồ.​

>>>Xem thêm: Ghé làng Sình ngắm tranh dân gian xứ Huế​