Theo dấu những làng lụa âm thầm giữ hồn tơ

Giữa nhịp sống hiện đại gấp gáp, những làng nghề dệt lụa truyền thống vẫn lặng lẽ tồn tại như nốt trầm quý giá của văn hóa Việt. Không rực rỡ như Vạn Phúc, không nổi danh như Bảo Lộc, nhưng ở khắp ba miền đất nước vẫn còn đó các làng lụa âm thầm giữ nghề – nơi mỗi sợi tơ là một lát cắt ký ức, mỗi khung cửi là một nhịp thời gian ngân vang. 

Làng lụa Cổ Chất (Nam Định)

Nằm bên dòng sông Ninh hiền hòa, làng Cổ Chất thuộc xã Phương Định, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định, là một trong những làng nghề ươm tơ dệt lụa truyền thống lâu đời của Việt Nam. Nơi đây đặc biệt phát triển vào đầu thế kỷ XX khi người Pháp xây dựng nhà máy ươm tơ tại làng để khai thác kỹ năng lao động và tiềm năng vùng dâu tằm dọc bờ sông Ninh.

Tơ lụa Cổ Chất nổi bật với chất lượng cao, sợi tơ mảnh và bền. Năm 1942, sản phẩm tơ Cổ Chất đã được vinh danh tại phiên đấu xảo ở Hà Nội, khi ông Phạm Ruân đại diện làng đem tơ đi dự thi và đoạt giải cao của Phủ Thủ hiến Bắc Kỳ .

Hiện nay, dù đối mặt với nhiều thách thức như nguồn nguyên liệu khan hiếm và sự cạnh tranh từ các sản phẩm công nghiệp, làng Cổ Chất vẫn nỗ lực duy trì nghề truyền thống. Một số hộ dân đã thành lập thương hiệu "Chất Silk" để quảng bá sản phẩm lụa thủ công ra thị trường trong nước và quốc tế. Đồng thời, địa phương cũng đang triển khai dự án xây dựng nhãn hiệu tập thể "Tơ lụa Cổ Chất" nhằm bảo tồn và phát triển làng nghề.

Làng lụa Phùng Xá (Hà Nội)

Nằm cách trung tâm Hà Nội khoảng 40km về phía nam, làng Phùng Xá (huyện Mỹ Đức) là một trong những cái nôi của nghề dệt lụa truyền thống tại miền Bắc. Được hình thành từ năm 1929 bởi cụ Hoàng Tiến Gan, người đã mang nghề dệt từ Bắc Ninh và Hà Đông về truyền dạy cho dân làng, Phùng Xá từng được mệnh danh là “thủ phủ dâu tằm” với hàng chục nghìn héc-ta ruộng dâu trải dài ven sông Đáy .

Trong thời kỳ hoàng kim, từ cuối những năm 1960 đến đầu những năm 1980, làng nghề phát triển mạnh mẽ với hàng trăm hộ dân tham gia sản xuất các mặt hàng như lụa, satin, khăn bông, không chỉ phục vụ trong nước mà còn xuất khẩu sang Liên Xô cũ. Tuy nhiên, sau năm 1991, do biến động thị trường và sự cạnh tranh từ các sản phẩm công nghiệp, nghề dệt Phùng Xá gặp nhiều khó khăn.

Hiện nay, làng Phùng Xá không chỉ sản xuất lụa tơ tằm mà còn nổi tiếng với các sản phẩm khăn mặt, khăn tắm chất lượng cao, được xuất khẩu sang nhiều quốc gia như Nhật Bản, Đức, Bỉ, Trung Quốc và Ả Rập Xê Út . 

Làng lụa Tân Châu (An Giang)

Tọa lạc bên bờ sông Tiền, làng lụa Tân Châu (thị xã Tân Châu, tỉnh An Giang) là một trong những cái nôi của nghề dệt truyền thống Nam Bộ, nổi bật với sản phẩm lụa Lãnh Mỹ A – loại lụa đen tuyền từng làm say lòng giới quý tộc xưa. Ít người biết rằng, lụa này được nhuộm hoàn toàn bằng quả mặc nưa – một nguyên liệu tự nhiên bản địa, thông qua quy trình ngâm nhuộm thủ công kéo dài hàng tháng trời. 

Dù trải qua thời kỳ mai một, những năm gần đây, lụa Tân Châu đang dần hồi sinh nhờ các dự án phục dựng nghề truyền thống và sự quan tâm của các nhà thiết kế trẻ. Họ đã cải tiến mẫu mã, đưa thêm hoa văn cảnh làng quê lên lụa để thu hút thị hiếu khách hàng. Ngoài ra, lụa Lãnh Mỹ A đã được giới thiệu trên các sàn diễn thời trang quốc tế, như Tuần lễ thời trang quốc tế Malaysia và Tuần lễ thời trang châu Âu tại Berlin, góp phần quảng bá sản phẩm ra thế giới.

Làng lụa Mã Châu (Quảng Nam)

Làng lụa Mã Châu, tọa lạc tại xã Duy Trinh, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam, là một trong những làng nghề dệt lụa truyền thống lâu đời nhất Việt Nam, với lịch sử hơn 600 năm. Nơi đây từng là trung tâm sản xuất lụa tơ tằm nổi tiếng, cung cấp sản phẩm cho giới quý tộc và triều đình xưa. 

Lụa Mã Châu nổi bật với chất lượng cao, mềm mại, óng ả, được dệt thủ công từ sợi tơ tằm nguyên chất. Du khách đến với làng lụa Mã Châu không chỉ được chiêm ngưỡng quy trình sản xuất lụa truyền thống mà còn có cơ hội trải nghiệm trực tiếp các công đoạn như hái lá dâu, nuôi tằm, ươm tơ và dệt vải. Đây cũng là điểm đến hấp dẫn cho những ai yêu thích văn hóa truyền thống và muốn tìm hiểu về nghề dệt lụa của Việt Nam.

Làng lụa Vọng Nguyệt (Bắc Ninh)

Nằm ở xã Tam Giang, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh, làng Vọng Nguyệt không chỉ nổi tiếng với những làn điệu quan họ trữ tình mà còn là một trong những cái nôi của nghề dệt lụa truyền thống lâu đời, với lịch sử hơn 1.000 năm. Nghề trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, dệt lụa đã được truyền từ đời này sang đời khác, góp phần tạo nên danh tiếng cho làng. 

Người dân Vọng Nguyệt nổi tiếng với kỹ thuật ươm tơ tinh xảo, tạo ra sợi tơ thanh mảnh và bóng mượt. Tơ tằm Vọng Nguyệt từng được cung cấp cho triều đình để dệt hoàng bào và các loại gấm vóc quý giá. Các dòng họ lớn như Nguyễn Hữu, Chu, Ngô Quý, Ngô Xuân đã góp phần xây dựng và phát triển làng nghề này. Hiện nay, Vọng Nguyệt không chỉ là điểm đến hấp dẫn cho du khách muốn tìm hiểu về nghề tơ tằm, mà còn là biểu tượng của sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa văn hóa và kinh tế.

>>Xem thêm: Điện Kiến Trung: Hơi thở kiến trúc của thế kỷ