Otto Wagner - Ông Hoàng của phong cách kiến trúc Viên

Tư sản mang tư tưởng cách mạng, nhà tiên tri cho phong trào kiến trúc hiện đại hoà hợp với
phong cách trang trí lộng lẫy, Otto Wagner (1841-1918) chính là kiến trúc sư đem trường
phái Art Nouveau – nghệ thuật mới từ kinh đô đế quốc Áo Hung đến quốc tế.Mặt tiền villa Wagner II

Là tác giả của trước tác kiến trúc, là người xây nên những ngân hàng, villa, nhà thờ và
chung cư cao cấp, nhà kinh doanh, nhà chính trị, Otto Wagner chính là con người mang
những phẩm chất tinh túy nhất của một trí thức bảo thủ nhưng có tầm nhìn rộng. Trong giai
đoạn cuối của sự nghiệp cũng là lúc Wagner lại một lần nữa tham gia vào làn sóng cách tân
mới. Lúc này ông đã ngoài 60, cũng là lúc phần lớn những tòa nhà nổi tiếng do ông thiết kế
đã xây dựng xong. Trong lúc đó, khắp Châu Âu thịnh hành phong cách Art Nouveau, một
thứ công cụ nghệ thuật đặc quyền của các thành phố “tỉnh lẻ” để trở nên khác biệt với thành
phố trung ương, trong đó có Barcelona dần dần thoát ra khỏi sức ảnh hưởng đường lối xây
dựng rập khuôn từ thủ đô Madrid, Nancy xây dựng khác với Paris, và Viên dần đặt trọng
hình ảnh một thành phố riêng biệt so với… Berlin!
“ Mỗi một thời đại có nghệ thuật riêng. Mỗi một nghệ thuật có cái tự do riêng”

Mặt tiền ngân hàng tiết kiệm bưu chính Viên

Trên là tư tưởng của phong trào “Ly khai” - Secession, một lời khẳng định nên tư tưởng phân
ly khỏi các giá trị cũ, được Joseph Maria Olbrich, một môn sinh của Wagner “đính” vào mặt
tiền của trạm xe điện năm 1897. Otto Wagner đã bị thuyết phục trước lời tuyên bố này. Là
một người mang tư tưởng “thuần tuý”, ông đứng ra bảo vệ luận điểm cấu trúc chính yếu của
công trình được xem như là một khung xương. Mặt trước bao bọc lấy khung xương như
một bộ da (về mặt trừu tượng), vì vậy Wagner chủ trương không đặt cấu trúc mặt tiền của
toà nhà lãnh nhận trách nhiệm chống đỡ các lực kéo, lực ghì hay duy trì cấu trúc của toàn

bộ công trình. Sau khi ông cùng các đồng sự thi công xong Postsparkasse – Ngân hàng tiết
kiệm bưu chính, nhiều người trong số các đồng sự của ông đã hiểu sai dụng ý thiết kế mặt
tiền tòa nhà này. Trên mặt tiền công trình có những đinh tán lớn trải dài trên mặt tiền giống
như đã được sắp đặt bởi một bậc thầy trong ngành xây dựng. Chúng thật ra không có bất
cứ một giá trị về cấu trúc nào. Những cái đinh tán không dùng để giữ những mái che bằng
nhôm, một thứ chất liệu mới thời bấy giờ, hàng đinh tán này chỉ là vật trang trí, hay đúng
hơn là biểu thị sự hiện đại. Những mái che này bao quanh hàng phiến đá hoa cương, toàn
bộ phần thi công bằng gạch một lần nữa lại được các phiến đá hoa cương trên che chắn.
Trong giai đoạn này, các công trình của ông mang đậm các dấu ấn của thời đại công nghiệp
hoá như cửa sổ gương và mái vòm được tận dụng tối đa, tạo nên một ảo giác chơi đùa với
ánh sáng lả lướt từ dưới sàn lên đỉnh. Kỹ năng thiết kế ở mức thượng thừa của Wagner
luôn đi kèm với một ánh mắt tinh tế của một nghệ sĩ, ông đảm nhận trọng trách thiết kế cả
công trình lẫn sự sắp đặt ánh sáng nội thất. Một dự án khác của ông là nhà thờ Saint-
Léopold nằm đối diện viện tâm thần Steinhof, bồn nước thánh được ông sắp đặt với dòng
nước sạch liên tục chảy để chống lại đại dịch tả và các bệnh truyền nhiễm khác đang hoành
hành khắp Viên.

Toàn cảnh nhìn từ trên cao trạm xe điện Karlsplatz

Tôn trọng lề thói đến cuồng mê
Sáng tạo, gan dạ, là những dấu ấn Otto Wagner để lại cho hậu thế qua các công trình của
ông. Ông chỉ có một tâm niệm là để lại trên mặt đất thành Viên những tòa nhà mang tinh
thần thế hệ ông, dẫu là khuyết danh, đắn đo của ông là giá trị văn hoá của tầng lớp tư sản
mới mà họ đau đáu đòi hỏi. Khác với mẫu hình chung của giới tư sản, ông không phải là
người mang tư tưởng cách tân, trái lại ông tán đồng với các lề thói. Là con người thời đại,
ông cho lắp đặt thang máy nhưng ông lại tạo ra những căn chung cư cao cấp rõ nét cổ điển.
Mặc dù các bản thảo nom thì khai phóng, tân thời nhưng ông tổ của phong trào hiện đại,
của căn hộ bày trí sẵn lại là Guimard và Gaudi, khó có chỗ đứng cho Wagner trong hội này.
Tuy vậy, tòa nhà Majolikahaus (1898-99) với cách trang trí sành sứ đậm nét trường phái Ly
khai lại trở thành một trong những điểm đến nổi bật nhất cho khách du lịch đến với Viên.
Năm 1918, ông mất và được chôn cất lặng lẽ, sự nghiệp ông chìm trong quên lãng. Phải
mãi đến những năm 60 tên tuổi ông mới lại một lần nữa được giới chuyên gia nhắc đến. Sự
tàn phá theo thời gian và những lần tái quy hoạch đô thị phá huỷ một số đáng kể các trạm
xe điện mà ông xây. Sự cố đáng tiếc này dấy lên trong lòng giới phê bình kiến trúc tận trong
thâm tâm của họ một chút áy náy trước các tấm phù điêu trang trí nứt nẻ ở trạm metro mà
ông để lại. Một số công trình đã được trùng tu, và hiện nay thì cái tên Otto Wagner đã trở
thành một biểu tượng của thành phố Viên. Cách trang trí cành hoa cách điệu tại các trạm xe
điện Paris thiết kế bởi Hector Guimard cũng mang nặng dấu ấn của bậc thầy kiến trúc
Wagner nhiều năm về trước đã đặt nền móng.

Một nhà thờ do Wagner xây

Tổng kết thì ngoài việc là một kiến trúc sư thì Otto Wagner cũng là một nhà lãng mạn chủ
nghĩa. Kết hôn với Josephine Domhart năm 1863 nhưng lại không gặp may mắn trong cuộc
sống hôn nhân. Cuộc hôn nhân của ông kết thúc sau khi ông giật được từ trên tay bà mẹ

đang hấp hối của mình giấy đồng ý cho ông ly hôn, cưới người con gái ông thật sự yêu,
Louise Stiffel, kém ông 18 tuổi. Ngày ông mất cũng là lúc toàn Châu Âu ngập trong tro bụi
hoang tàn. Chiến tranh thế giới thứ nhất xé nát hình ảnh đẹp đẽ của các kinh đô cùng hai
thế hệ con người đã sống. Trong khi Wagner dần đi đến những ngày cuối đời, Châu Âu
cũng mất đi những bậc vĩ nhân khác. Trong vòng vài tháng, Gustav Klimt, Egon
Schiele, Koloman Moser và Otto Wagner tất cả đều ra đi vỏn vẹn vài tuần sau khi dứt tiếng
súng. Những người này đều không tưởng tượng ra đó cũng là lúc chấm dứt sự tồn tại của
đế quốc Áo-Hung mà họ đã từng góp phần biến đổi nó trong năm tháng tuổi trẻ đã qua.
Chấm dứt trường phái Ly khai, phong trào hiện đại trổ hoa ngay trên đống hoang tàn hậu
chiến.