W Coffee Talk Tác giả Hải Anh: “Phụ nữ mang lại nguồn cảm hứng dồi dào với tôi” 

Nhà làm phim, tác giả người Pháp gốc Việt Trần Hải Anh có một xuất thân đặc biệt: Mẹ cô là một trong những nữ đạo diễn và nhà biên kịch nổi danh nhất Việt Nam - Việt Linh, người có đóng góp không nhỏ với điện ảnh Việt nam với những tác phẩm như Gánh xiếc rong (1988), Chung cư (1999) hay Mê Thảo, thời vang bóng (2002). 

Trong con mắt của Hải Anh, Việt Linh ngoài là một người mẹ, một đạo diễn, còn là một người kể chuyện. Những câu chuyện của bà cũng là nguồn cảm hứng để Hải Anh ra mắt tiểu thuyết đồ hoạ Sống (hợp tác cùng họa sĩ truyện tranh Pauline Guitton). Tác phẩm đầu tay này được đón nhận ngay từ thời điểm mới ra mắt, nhận được giải thưởng Prix du Jury oecuménique de la BD 2024 và được dịch ra tiếng Việt trong cùng năm. 

Sinh năm 1993 ở Paris, Pháp, Hải Anh tốt nghiệp Thạc sĩ kinh tế học văn hóa, tiếp tục học về điện ảnh trước khi về Việt Nam vào năm 2020. Với Sống, Hải Anh được tạp chí Forbes vinh danh Những gương mặt trẻ xuất sắc dưới 30 tuổi tại châu Á năm 2023. Cô thừa nhận những dấu ấn văn hoá đa chiều đã gây ảnh hưởng lớn đến cách cô tư duy về nghệ thuật. 

Chân dung tác giả Trần Hải Anh.

Chia sẻ thú vị nhất của đạo diễn Việt Linh về việc làm phim đối với Hải Anh là gì?

Điện ảnh có ý nghĩa rất lớn trong cuộc đời tôi, trước tiên là bởi bố mẹ tôi gặp nhau lần đầu tiên ở một liên hoan phim. Tuy nhiên, theo đuổi điện ảnh không phải là một lựa chọn hiển nhiên đối với tôi, nó xuất hiện một cách tự nhiên ở độ tuổi giữa hai mươi. Mặc dù lớn lên với mẹ là một nhà làm phim nhưng chúng tôi bắt đầu thảo luận về điện ảnh khá muộn, sau khi tôi bước sang tuổi 25. Trước đó, tôi chưa nhận ra mình muốn theo đuổi con đường giống như bà. Cha mẹ tôi không bao giờ ngăn cản hay thúc ép việc tôi theo đuổi điện ảnh, tôi vô cùng trân trọng điều này. Từ đó, tôi và mẹ chia sẻ với nhau nhiều hơn và tôi cũng thích tham dự các buổi hội thảo của mẹ.

Điều làm tôi ấn tượng nhất là sự chân thành trong nghệ thuật và cách mẹ tôi - đạo diễn Việt Linh làm phim. Bà luôn nói: “Nếu con không tin vào điều đó thì ai sẽ tin? Hãy hiểu những gì con nói và nói những gì con hiểu - phần còn lại sẽ diễn ra một cách tự nhiên”. Bên cạnh đó, bà cũng là một người phụ nữ có rất nhiều câu chuyện thú vị và đầy cảm hứng về điện ảnh. Tôi hay khuyến khích mọi người tham dự các buổi hội thảo của bà, ngay cả khi họ không ở trong lĩnh vực này. 

Dù học về làm phim, nhưng Sống lại là tác phẩm truyện tranh. Hải Anh có thể chia sẻ về những điều giống và khác nhau giữa hai thể loại “kể chuyện” này? 

Hai loại hình nghệ thuật này thực sự khá giống nhau, và vì bạn tôi, họa sĩ minh họa Pauline, có xuất phát điểm về làm phim hoạt hình nên Sống có cảm giác rất điện ảnh. Đối với tôi, chúng là những loại hình nghệ thuật không thể thay thế, điều này khiến chúng trở nên độc đáo. Dù yêu điện ảnh, tôi nghĩ mình có khi còn yêu thích truyện tranh hơn nữa. Tôi đọc rất nhiều truyện tranh, dành hàng giờ để khám phá những cuốn sách mới phát hành và lạc vào các thư viện và hiệu sách.

Tác giả Hải Anh và Pauline Guitton.

Cả điện ảnh và truyện tranh đều là nghệ thuật kể chuyện tuần tự. Bảng truyện tranh giống bảng phân cảnh phim, với các bố cục cảnh quay khác nhau. Ở thời điểm hiện tại, tôi đang chuyển thể cùng một câu chuyện thành cả truyện tranh và phim, điều này khiến tôi nhận ra hai phương tiện này khác nhau như thế nào.

Truyện tranh không có âm thanh, người đọc chỉ có thể mô tả hoặc tưởng tượng ra âm nhạc trong đó, trong khi phim tích hợp âm thanh và hình ảnh. Tôi tin rằng đạo diễn David Lynch chuyển từ hội họa sang điện ảnh một phần vì ông muốn làm việc với âm thanh, điều này được thể hiện rõ trong các bộ phim của ông. Đó là lý do tại sao khi làm phim, chúng ta không nên bỏ qua âm thanh.

Ngoài ra, truyện tranh thu hút độc giả một cách tích cực, giúp độc giả tưởng tượng và lấp đầy những khoảng trống (truyện tranh có nhiều dấu chấm lửng hơn điện ảnh), giống như trong văn học cổ điển. Truyện tranh có thể đóng băng một khoảnh khắc như một bức tranh, trong khi điện ảnh không ngừng chuyển động. Hạn chế về ngân sách có thể dẫn đến hạn chế nhất định khi sản xuất phim, trong khi truyện tranh cho phép tự do sáng tạo hơn, từ chủ nghĩa siêu hiện thực đến phong cách trừu tượng. Tất nhiên, nghệ thuật truyện tranh có quy tắc riêng, nhưng nhìn chung tôi thấy nó rất tự do và do đó lý tưởng cho bất kỳ người kể chuyện nào muốn sáng tạo. 

Một buổi quảng bá tác phẩm Sống.

Tác phẩm đầu tay của bạn lại chính là câu chuyện có thật, một câu chuyện cá nhân. Với nhiều người, kể một câu chuyện cá nhân còn khó hơn kể chuyện của người khác. Với Hải Anh thì sao?

Tôi thấy dễ dàng hơn khi kể câu chuyện gia đình cá nhân của mình và đặc biệt là của mẹ tôi vì tôi biết rằng nó xứng đáng được kể. Tôi chưa bao giờ nghi ngờ sức mạnh của câu chuyện của mẹ, hoặc khả năng tìm được nhà xuất bản. Là một người thường có xu hướng nghi ngờ vào bản thân, việc có được sự tự tin như vậy là điều rất mới mẻ, khiến tôi cảm thấy rất hứng khởi và phấn chấn.

Sự ngưỡng mộ, mong muốn lưu giữ câu chuyện của bà đã mang lại cho Pauline và tôi sự can đảm, thậm chí khi còn là những sinh viên không có mối quan hệ nào với ngành xuất bản. Tôi biết chúng tôi sẽ đi đâu và rất tin tưởng vào dự án. Trong tiểu thuyết, người ta có thể do dự, sợ câu chuyện yếu kém hoặc lo lắng nó có thể sụp đổ như một ngôi nhà xếp bằng bộ bài. Đối với Sống, chúng tôi thực sự không hề do dự chút nào. 

Dành ra 3 năm để phỏng vấn mẹ mình cho tác phẩm Sống, bạn đã chia sẻ mình cảm thấy ngạc nhiên nhiều hơn khó hiểu. Sự ngạc nhiên này đến từ đâu?

Mẹ tôi thường phải di chuyển đến rất nhiều nơi để theo đuổi sự nghiệp làm phim của bà, vì vậy tôi chủ yếu lớn lên cùng bố và đương nhiên thân thiết với ông. Hơn nữa, mối quan hệ mẹ và con gái thường tạo thêm nhiều lớp phức tạp trong những tương tác hàng ngày. Nhưng cùng lúc đó, tôi cũng luôn cảm thấy gần gũi với bà ở khía cạnh tôi có thể thoải mái chia sẻ, thảo luận với bà về nhiều chủ đề từ xã hội, nghệ thuật đến tình yêu cuộc sống. Tuy nhiên, tôi từng nghĩ rằng mình hiểu bà cho đến khi nhận ra hầu hết những suy nghĩ đó đều chỉ là đoán định. 

Sống dạy tôi rằng chúng ta không bao giờ thực sự hiểu được những người thân yêu của mình trừ khi chúng ta ngồi xuống và lắng nghe họ. Qua các cuộc phỏng vấn, tôi phát hiện ra rằng mẹ mình luôn cảm thấy cô đơn: trong gia đình, xã hội và nghệ thuật của bà. Với tư cách là con gái, tôi khó có thể tưởng tượng được điều này, nhất là bởi bà là một nhà làm phim nổi tiếng, được nhiều người ngưỡng mộ và luôn được mọi người vây quanh. Việc lắng nghe cho phép tôi tiếp cận những thực tế ẩn sau hậu trường.

Tác giả Hải Anh cùng gia đình.

Sống đã giành được những thành công nhất định và được đón nhận ở cả Pháp cũng như Việt Nam, đây có phải động lực để Hải Anh tiếp tục với những dự án xuất bản sắp tới? Hay có thể là phiên bản phim chuyển thể chẳng hạn?

Pauline và tôi rất biết ơn sự đón nhận với Sống ở cả Pháp và Việt Nam. Với 7.000 tiểu thuyết đồ họa mới được xuất bản hàng năm ở Pháp, việc các tác giả mới trở nên nổi bật là điều không hề dễ dàng. Việc Sống có mặt tại liên hoan truyện tranh quốc tế Angoulême, đoạt giải và được tái bản dưới dạng bìa mềm đến giờ tôi vẫn ngỡ như một giấc mơ. Ở Việt Nam, dù không thể gặp được nhiều độc giả, nhưng cuốn sách đã được tái bản trong vòng ba tháng ra mắt, điều này cũng có ý nghĩa rất lớn đối với chúng tôi.

Quan trọng nhất, ngoài sự tiếp nhận đầy khích lệ đó, bản thân quá trình sáng tạo đã là một cuộc. Sống đã truyền cảm hứng cho chúng tôi sáng tạo nhiều hơn, tự do hơn với nghệ thuật và thử nghiệm tiểu thuyết, chủ nghĩa hiện thực huyền ảo và định dạng ngắn. Ví dụ, vào năm 2024, chúng tôi đã xuất bản một bộ truyện tranh dài 9 trang cho số đặc biệt của tạp chí truyện tranh khoa học viễn tưởng Metal Hurlant về mèo. Tôi mong có thể nhìn thấy Sống dưới dạng phim hoạt hình, tương tự cuốn truyện tranh Persepolis đã trở thành một bộ phim hay để có thể thưởng thức độc lập.

Truyện tranh khoa học viễn tưởng Metal Hurlant.

Anh có thể chia sẻ về những người phụ nữ có tầm ảnh hưởng nhất với chặng đường sáng tạo và nghệ thuật của bạn? 

Phụ nữ luôn là nguồn cảm hứng dồi dào với tôi. Dù trong những năm ở độ tuổi 20, tôi chủ yếu đọc các tác giả nam (tôi rất yêu thích tác giả người Pháp Romain Gary), tuy nhiên, tôi đã bắt đầu chuyển sang đọc các tác giả nữ và cũng theo một cách hoàn toàn tự nhiên bị thu hút bởi các nhà văn và đạo diễn phim nữ.

Với truyện tranh, Marjane Satrapi, Zeina Abirached, Julie Delporte, Liv Strömquist và Pénélope Bagieu là những người có ảnh hưởng đến tôi nhiều nhất. Đối với các nhà văn, tôi đặc biệt yêu thích Elena Ferrante, Annie Ernaux và các bài tiểu luận của Iris Brey về cái nhìn của phụ nữ trong điện ảnh.

Một số tác phẩm gần đây khiến tôi muốn tìm hiểu sâu hơn về công việc và sự nghiệp của tác giả là “Il y a longtemps que je t'aime” của Marie Spénale, “Mon mari” của Maud Ventura, “Reste” của Adeline Dieudonné, và “Le grand vide” của Léa Murawiec. Bên cạnh đó, các vai diễn của nhiều nữ diễn viên cũng gây ấn tượng với tôi (sẽ được hé lộ trong dự án tới đây của tôi). 

"l y a longtemps que je t'aime” của Marie Spénale là tác phẩm yêu thích của tác giả Hải Anh.

Năm 2023, Hải Anh là một trong 5 người trẻ Việt Nam lọt vào danh sách Under 30 Asia bởi tác phẩm Sống. Điều này có thể được coi là hiện tượng với văn hoá đọc Việt Nam và châu Á nói chung, khi một tác phẩm văn học và người viết ra nó được tôn vinh ở thời đại nơi người ta tìm đến điện thoại và mạng xã hội cho mọi thứ. Hải Anh nghĩ sao về điều này? 

Tôi đã nhận được rất nhiều câu hỏi khi danh sách được công bố, nhưng đây là lần đầu tiên có người hỏi tôi từ góc độ này! Vì Forbes không phải là một giải thưởng văn học nên tôi vừa vô cùng vinh dự trước sự công nhận này vừa có phần không chắc chắn về ý nghĩa của nó. Tôi có câu chuyện hài hước là khi kể với bố mẹ, ban đầu họ còn không tin và yêu cầu tôi kiểm tra lại!

Tuy nhiên, chính những phản ứng bên ngoài đã giúp tôi hiểu được tầm quan trọng của việc mình lọt vào danh sách này trong việc truyền cảm hứng. Đối với nền truyện tranh Việt Nam vẫn đang chỉ mới phát triển và còn chưa được chú ý nhiều, đó là một thành tựu có ý nghĩa. Việc Sống lọt vào danh sách có thể khuyến khích các nhà xuất bản ủng hộ các tác giả truyện tranh Việt Nam hơn và truyền cảm hứng cho các tiểu thuyết gia đồ họa mới. Bạn nói đúng, trong thời đại mà chúng ta ngày càng bị thu hút bởi những chiếc màn hình, việc tôn vinh sự công nhận này đối với loại hình nghệ thuật thú vị này, thứ vốn thường bị nhầm lẫn là chỉ dành cho trẻ em.

Tình yêu nghệ thuật của Hải Anh có chịu ảnh hưởng giữa hai nền văn hóa Pháp - Việt Nam không? Cụ thể, hai nền văn hoá này ảnh hưởng đến cảm xúc nghệ thuật của bạn như thế nào?

Sự nhạy cảm và bản sắc của tôi rất khó phân tách với nhau. Cũng như tôi sẽ gặp khó khăn khi nói liệu tôi cảm thấy thích tiếng Pháp hơn hay tiếng Việt hơn (vì nó phụ thuộc vào ngữ cảnh), tôi cũng sẽ thấy khó xác định được nơi nào một ảnh hưởng kết thúc và ảnh hưởng kia bắt đầu ở đâu. Tuy nhiên, đó lại là một “mớ hỗn độn” đẹp đẽ, rối rắm, thắt nút, không phải lúc nào cũng dễ hiểu nhưng tôi thích điều này. 

Lớn lên và sống 27 năm ở Pháp, đương nhiên tôi đang ở giai đoạn muốn ngày càng kết nối lại với cội nguồn Việt Nam của mình (thể hiện qua việc tôi chuyển đến đây vào năm 2020 và mong muốn không ngừng cải thiện kỹ năng tiếng Việt). Tuy nhiên, quá trình này cũng khiến tôi nhận ra văn hóa Pháp đã hình thành nên thói quen của tôi sâu sắc như thế nào, đơn giản như cách tôi đọc truyện tranh chẳng hạn. 

Bạn có thể chia sẻ về những dự định sắp tới của mình? 

Trong hai năm vừa qua, tôi khá bận rộn với một dự án sách kiến ​​trúc với vai trò quản lý xuất bản. Cuốn sách có tên “Kiến trúc Hà Nội - Giao thoa văn hóa Việt - Pháp” (NXB Thế Giới) đã ra mắt vào tháng 12/2024 tại Việt Nam bằng tiếng Việt & tiếng Pháp. Tôi rất tự hào về nỗ lực của cả tập thể làm nên cuốn sách này và đây là dịp để tôi tiếp xúc với một công việc mới, nhưng tôi cũng thật sự nhớ việc kể các câu chuyện. 

Tác phẩm “Kiến trúc Hà Nội - Giao thoa văn hóa Việt - Pháp”

Trong năm nay, tôi đang thực hiện hai cuốn tiểu thuyết đồ họa: một với Pauline và một với một người bạn của mình là một họa sĩ minh họa người Việt.

Tuy nhiên, trọng tâm chính của tôi là quay trở lại điện ảnh, cả phía sau và trước máy quay. Tôi hiện đang trong giai đoạn tiền sản xuất cho bộ phim ngắn đầu tiên của mình với tư cách là nhà biên kịch và đạo diễn phim. Tôi hy vọng bộ phim này sẽ phát triển thành một bộ phim điện ảnh trong tương lai.

Cảm ơn Hải Anh vì những chia sẻ rất thú vị. 

>>Xem thêm: NTK KILOMET109 Vũ Thảo: “Bảo tồn và đổi mới không nhất thiết phải loại trừ lẫn nhau”