Reminiscence & Heritage Tết Đoan Ngọ – Nét văn hóa không thể thiếu giữa mùa hè đất Việt

Mỗi dịp mùng 5 tháng 5 âm lịch, nhiều gia đình Việt lại tất bật chuẩn bị rượu nếp, bánh tro, hoa quả mùa hè để đón Tết Đoan Ngọ. Đằng sau mâm cúng giản dị ấy là cả một truyền thống lâu đời, kết tinh từ tín ngưỡng nông nghiệp và quan niệm dưỡng sinh độc đáo của cha ông.

Tết Đoan Ngọ, hay còn gọi là Tết giữa năm, là dịp lễ cổ truyền diễn ra vào thời điểm giao mùa, khi thời tiết oi bức, sâu bệnh phát sinh, con người dễ mệt mỏi hay ốm đau. Người Việt tin rằng, đây là lúc cần "diệt sâu bọ", cả trong thiên nhiên lẫn trong cơ thể. Ngay từ sáng sớm khi bụng còn đói, họ sẽ ăn những món được cho là có thể tiêu diệt ký sinh trùng đường ruột. 

Nguồn gốc và sự Việt hóa đầy bản sắc

Nguồn gốc xa xưa của Tết Đoan Ngọ được cho là bắt đầu từ Trung Hoa, gắn với truyền thuyết về Khuất Nguyên (340 TCN – 278 TCN) – một vị trung thần nước Sở thời Chiến Quốc. Sau khi bị phế truất và trục xuất khỏi triều đình vì can gián vua, ông gieo mình xuống sông Mịch La. Dân chúng tưởng nhớ ông bằng cách ném cơm nếp bọc lá vào sông. Từ đó hình thành tục làm bánh ú tro và đua thuyền rồng. Tuy nhiên, khi du nhập vào Việt Nam, ngày lễ này đã được bản địa hóa mạnh mẽ.

Không có thuyền rồng hay tưởng niệm Khuất Nguyên, Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam trở thành ngày lễ phòng bệnh và tạ ơn mùa màng, với mâm cúng giản dị nhưng giàu ý nghĩa. Các nhà nghiên cứu văn hóa như GS. Trần Ngọc Thêm cho rằng đây là “một trong những minh chứng điển hình cho quá trình tiếp biến văn hóa thông minh của người Việt”.

Tết Đoan Ngọ thời hiện đại: vẫn vẹn nguyên giá trị

Ngày nay, dù xã hội đổi thay, nhiều gia đình vẫn giữ nếp cúng tổ tiên, ăn rượu nếp, tắm lá thuốc trong ngày 5/5 âm lịch. Tại các vùng quê, đặc biệt ở miền Trung và Bắc Bộ, không khí Tết Đoan Ngọ vẫn hiện hữu qua chợ phiên bán lá xông, bánh tro, quả đầu mùa. Vì đối với họ, đây không chỉ là ngày lễ mang tính tâm linh, mà còn là dịp nhắc nhở mỗi người sống thuận tự nhiên, giữ gìn sức khỏe và nhớ về cội nguồn.

Ở những nơi khác thì lại có phong tục hái thuốc nam vào đúng trưa ngày 5/5, khi dương khí mạnh nhất trong năm. Người dân tin rằng dược tính của cây cỏ trong ngày này mạnh hơn thường lệ.

Ngoài ra, trẻ em ngày này còn được đeo vòng chỉ ngũ sắc hay túi thơm thảo dược bên người. Ở trong là ngải cứu, hương nhu, tỏi khô… thoang thoảng mùi nắng mới. Những món đồ nhỏ bé ấy không chỉ giúp xua muỗi, khử mùi trong tiết trời oi ả, mà còn như bùa hộ thân, mang theo niềm tin dân gian về sự bình an, tránh tà khí trong thời khắc giao mùa nhiều biến động. 

Dù không rộn ràng như Tết Nguyên Đán, không lung linh như Trung thu, Tết Đoan Ngọ vẫn âm thầm giữ một vị trí đặc biệt trong đời sống người Việt. Giữa nhịp sống hiện đại, những mâm cúng đơn sơ là sợi dây nối liền quá khứ và hiện tại. Đó không chỉ là nghi lễ, mà là cách người Việt gìn giữ tri thức dân gian, sống thuận thiên nhiên và gửi gắm tình cảm vào những điều bình dị nhất.

>>Xem thêm: Lebadang Memory Space: Nét đương đại ẩn mình giữa cố đô cổ kính